Z
kalendarza liturgicznego Archidiecezji Warmińskiej:
25 września
W
Bazylice Archikatedralnej - uroczystość rocznicy poświęcenia katedry
we Fromborku.
W pozostałych kościołach
Archidiecezji – święto rocznicy poświęcenia
katedry we Fromborku. |
O
„urodzinach” kościoła
W ciągu roku są dwa dni, szczególnie ważne dla każdej
świątyni:
dzień jej patrona i dzień rocznicy jej poświęcenia. Pierwszy z nich
jest jakby odpowiednikiem naszych imienin. Powszechnie jest obchodzony
jako parafialny odpust. Drugi jest analogią do wspomnienia dnia
przyjęcia sakramentu chrztu – w duchowym sensie,
naszych
urodzin.
Przez chrzest staliśmy się nowym stworzeniem, dzieckiem Bożym,
świątynią Ducha Świętego, oraz zostaliśmy włączeni do
wspólnoty
Kościoła – Mistycznego Ciała Jezusa Chrystusa. Takim
wydarzeniem
dla kościoła jest jego poświęcenie (dedykacja), kiedy podczas
uroczystego obrzędu zostaje oddany na własność Bogu i
również staje się czymś nowym – nie zwykłym
budynkiem, ale
ziemią świętą, miejscem wyjątkowego spotkania z Bogiem, miejscem, gdzie
sprawowana jest Eucharystia, znakiem żywego Kościoła i obrazem
Niebieskiego Jeruzalem.
Już od wczesnych wieków chrześcijaństwa, obchodzono
uroczyście
rocznicę poświęcenia własnego kościoła. Było to jedno z ważniejszych
świąt w kalendarzu liturgicznym. Obecnie również
ma rangę
uroczystości (odpowiednik dawnego święta I klasy).
Teksty liturgiczne w tym dniu kierują uwagę wiernych na ważną
tajemnicę. Z jednej strony, Kościół chce wyrazić swoją
wdzięczność za tę świątynię, która została przez jego
wiernych i
dla jego wiernych zbudowana. Z drugiej strony, chce nam przypomnieć, że
to my jesteśmy świątynią, żywym domem Bożym, że podobnie jak z
poszczególnych kamieni czy cegieł składa się budowla gmachu
kościoła, tak i z wiernych składa się Chrystusowy
Kościół.
Każdy z nas jest niepowtarzalną cegiełką w tej Bożej misternej
konstrukcji. I to serce każdego z nas jest tym miejscem, w
którym chce zamieszkać Bóg.
Tak jak cały Kościół Powszechny, co roku, obchodzi święto
rocznicy poświęcenia Bazyliki Laterańskiej, która jest
kościołem
katedralnym papieża – Matką i Głową wszystkich
kościołów Miasta i Świata, tak każdy Kościół
lokalny, co
roku, obchodzi święto rocznicy poświęcenia swojej katedry
–
Matki i Głowy kościołów swojej diecezji. Jest to święto
jedności
Kościoła lokalnego.
W Archidiecezji Warmińskiej katedrą – Matką wszystkich
warmińskich kościołów, jest Katedra Fromborska, i to
rocznicę
jej poświęcenia obchodzimy każdego roku, w całej diecezji.
Spacer
do przeszłości
W przypadku wielkich założeń, a takim właśnie jest fromborska katedra,
poświęcano najpierw część kościoła, zwykle prezbiterium, aby jak
najszybciej udostępnić go do kultu, a następnie budowano
dalszą
część. Po zakończeniu całej budowy następowało poświęcenie
dobudowanej części.
Prezbiterium katedry fromborskiej zostało uroczyście poświęcone Bogu
(po dawnemu konsekrowane) przez biskupa Hermana z Pragi, w roku
1342. Mówi o tym, zachowana szczęśliwie do
dzisiaj,
tablica konsekracyjna, którą możemy zobaczyć na południowej
ścianie prezbiterium. Można ją porównać do naszej metryki
chrztu. Podobno istnieje dokument wspominający o tym, że było to w
ostatnią niedzielę kwietnia, czyli 28 kwietnia 1342 roku.
Na pewno, wkrótce, pojawiły się na ścianach prezbiterium
katedry, w miejscach, które biskup namaścił świętym olejem
podczas obrzędu dedykacji, cztery, namalowane na ścianach, zacheuszki
– znaki konsekracyjne – krzyże apostolskie, jako
Boża
pieczęć potwierdzająca przekazanie kościoła na własność Bogu, a pod
nimi świeczniki ze świecami, które, podobnie jak zapalamy
świecę
w rocznicę naszego chrztu, lub odnawiając przyrzeczenia chrzcielne w
Wigilię Paschalną, zapalano każdego roku w uroczystość
rocznicy
poświęcenia.
Budowę katedry ukończono w roku 1388, o czym
mówi
napis na fryzie w kruchcie zachodniej, i prawdopodobnie wtedy biskup
Henryk Sorbom poświęcił całość. Nie wiadomo dokładnie kiedy. Może w
niedzielę, 4 października? Wtedy, na ścianach korpusu katedry
domalowano osiem pozostałych zacheuszków, i pod nimi
umieszczono świeczniki ze świecami. Zacheuszki to
tak ważne
znaki, że podczas remontów, malowania na nowo ścian
kościoła,
zawsze maluje się je w tych samych miejscach –
miejscach
namaszczenia przez biskupa w czasie obrzędu poświęcenia. W katedrze
nadal możemy zobaczyć je na ścianach. Trwają przez wieki, umieszczone
wysoko, często wręcz niewidoczne dla niezorientowanych oczu, jako znak
poświęcenia katedry na wyłączną własność Bogu.
Obchody
rocznicy poświęcenia katedry – mały rys historyczny dla
ciekawych
Kiedy na początku obchodzono rocznicę poświęcenia katedry?
Czy
data obchodów się zmieniła, gdy biskup Sorbom poświęcił
całość?
Czy zmieniła się po Soborze Trydenckim i wielkiej reformie kalendarza?
Nie wiadomo...
Pierwszy ślad pojawia się w związku z odpowiedzią Świętej Kongregacji
Obrzędów na list biskupa Adama Stanisława
Grabowskiego.
Jest rok 1761.
Cyt.
"Gdy
biskupowi księciu warmińskiemu nasunęły się wątpliwości, prosił
Świętą Kongregację Obrzędów, aby raczyła je łaskawie
rozstrzygnąć. Chodzi o następujące wątpliwości:
1. Święto Różańca
świętego NMP (dalej ŚRNMP) winno być
obchodzone jako nakazane [obowiązkowe] w niedzielę w kalendy
październikowe lub w najbliższą następującą po niej wg dekretu papieża
Klemensa XI z 3 października 1716 roku. Czy jednak, gdy następuje
zbieżność (occurrentio) w tę samą niedzielę: rocznicy poświęcenia
[dedicatio] kościoła katedralnego warmińskiego ze świętem ŚRNMP, to czy
należy ŚRNMP przenieść na następną niedzielę? Byłoby to zgodne z
przepisami (rubrykami) Brewiarza Rzymskiego drukowanego w Antwerpii
1727 roku.
To cenny tekst, gdyż wynika z niego, że rocznicę poświęcenia Katedry
Warmińskiej obchodzono wówczas w pierwszą niedzielę
października.
2. Wojna, którą na
początku XVII wieku rozpoczął w Polsce
i w Niemczech Gustaw Adolf król szwedzki zasmuciła wielce
episkopat warmiński [biskupów Warmii]. Ogniem i mieczem
posłużyli się Szwedzi. Rabowali majątek całych miejscowości i co
najsmutniejsze, wyrzucali ze świątyń lub palili wizerunki
świętych, a także niszczyli i profanowali krzyże i
znaki
mówiące o czasie (dacie) ich poświęcenia. Zabrali ze sobą
(wywieźli) archiwum biskupie i kapituły. Prawie wszystkie kościoły
parafialne utraciły przez to świadectwo [dokument] mówiące o
rocznicy poświęcenia. Dlatego wytworzyła się praktyka [usus], że
obchodzono rocznicę poświęcenia kościoła parafialnego w rocznicę dnia
poświęcenia katedry. Ten zwyczaj jest jednak sprzeczny z dekretem
Świętej Kongregacji. Dlatego biskup warmiński proponuje, aby wyznaczać
poszczególnym kościołom własny dzień, jako rocznicę
poświęcenia.
Ponieważ jednak ma wątpliwości, czy może uczynić to własną powagą
(jure), czy też nie powinien prosić Stolicę Apostolską o udzielenie mu
specjalnych uprawnień gdyby to było konieczne. Dlatego też prosi
[Stolicę Apostolską] o udzielenie sobie
zgody,
a mianowicie:
nie tylko tam, gdzie nie istnieją świadectwa poświęcenia, na
wyznaczenie [dnia rocznicy poświęcenia], lecz też dla
poszczególnych kościołów, w których to
poświęcenie
[jego rocznica] zbiega się ze świętem Wniebowzięcia NMP, Wszystkimi
Świętymi, lub z Narodzeniem św. Jana Chrzciciela, świętych
apostołów Piotra i Pawła, albo też głównych
patronów Polski etc., lub z niedzielami uprzywilejowanymi,
na
przeniesienie święta poświęcenia [na późniejszy termin].
Wynika z tego, że pomimo zawirowań wojennych, dzień rocznicy
poświęcenia katedry cały czas był znany.
Święta Kongregacja po
wysłuchaniu relacji Jego Eminencji kardynała
Tamburini, swego prefekta i przedkładającego sprawę (ponens),
postanowiła udzielić reskryptu.
Ad. 1.
Należy przenieść ŚRNMP na najbliższy dzień, w którym nie ma
przeszkody według rubryk Brewiarza Rzymskiego.
Ad. 2.
Biskup, jeśli ustala dzień poświęcenia jakiegoś kościoła i nie
zna daty, sam wyznacza dzień dla obchodu poświęcenia. To samo czyni,
jeśli stale zbiega się dzień poświęcenia ze świętami pierwszej klasy,
wówczas ten obchód [poświęcenia] winien być
przeniesiony.
Tak
[Kongregacja] ogłosiła i nakazała zachować 3 marca 1761 roku.
Kolejny znany zapis na ten temat pojawia się w "Officia Propria
Dioecesis Warmiensis" z 1882 roku, gdzie w
kalendarzu
liturgicznym wyraźnie uwzględniona jest uroczystość rocznicy
poświęcenia Katedry Warmińskiej. Jest to święto ruchome,
przypadające na pierwszą niedzielę października, uroczystość I klasy,
obchodzone wraz z oktawą. Dokładnie tak samo jak kilka
wieków
wcześniej.
W dniach 7-9 października 1888 roku hucznie obchodzono 500-lecie
ukończenia budowy katedry. 7 października była
właśnie pierwsza niedziela października – niedziela
rocznicy poświęcenia katedry. Idealny moment na świętowanie.
W przeciągu kolejnych 50 lat, data świętowania rocznicy
poświęcenia Katedry Warmińskiej się zmienia.
Najprawdopodobniej
stało się to w związku z reformą kalendarza, przeprowadzoną przez
papieża Piusa X (w 1911). Widać wtedy ustalono nową datę
uroczystości rocznicy poświęcenia Katedry Warmińskiej. Wskazuje na to
fakt, że jubileusz 550-lecia ukończenia budowy katedry obchodzono 25
września 1938 roku. To też była niedziela, ale już nie pierwsza
niedziela października, tylko ostatnia niedziela września. Niestety,
przez zbieżność, nie wiadomo, czy było to nadal święto ruchome
–
obchodzone w czwartą (ostatnią?) niedzielę września, czy już stałe
– 25 września. Być może nowa data pojawiła się w "Officia
propria
dioecesis Warmiensis ad normam kalendarii a S.R.C. revisi et
approbati” z 27 kwietnia 1914 roku.
Za to w "Directorium divini officii recitandi sacrique peragendi juxta
kalendarium Dioecesis Varmiensis" z 1951 i z 1952 roku, wyraźnie jest
już wskazana konkretna data – 25 września.
I tak jest do dzisiaj. 25 września obchodzi się rocznicę poświęcenia
katedry we Fromborku jako święto w całej diecezji, zaś w
katedrze, jako uroczystość, tradycyjnie przenoszoną na
najbliższą
niedzielę.
Jak widać, na przestrzeni wieków, data świętowania rocznicy
poświęcenia katedry we Fromborku, pod wpływem różnych
okoliczności się zmieniała. Przez wiele wieków była świętem
ruchomym, obchodzonym w pierwszą niedzielę października. Sama
data nie jest tu jednak najważniejsza. Dużo
ważniejszy jest
sam fakt poświęcenia – oddania Bogu świątyni na wyłączną
własność. Dobrze jest, zapalić tego dnia świece pod zacheuszkami. Ich
światło ma nam przypominać, że Bóg jest we wnętrzu swojego
kościoła – tego materialnego, ale, przede wszystkim tego,
którym my sami jesteśmy.
Szczególne podziękowanie
dla ks. Piotra Towarka
za
przetłumaczenie z łaciny cytowanego tekstu
i ks. Mirosława Huleckiego, który się do tego przyczynił. |
Jolanta
Michno